Xử trí ban đầu khi bị bỏng mắt

Bs Lê Văn Hiếu - Khoa Mắt

A. Đại cương:

Bỏng mắt là một cấp cứu đặc biệt trong nhãn khoa vì nó thường nặng và bị cả hai mắt. Nhiều trường hợp mặc dù đã được điều trị tích cực nhưng vẫn để lại những di chứng nặng nề ảnh hưởng tới thị lực và thẩm mỹ. Vì vậy việc cấp cứu kịp thời nhanh chóng trong những giây phút đầu tiên sau khi bị bỏng sẽ hạn chế được rất nhiều tác hại của bỏng đối với mắt.

B. Nguyên nhân:

Tổn thương bỏng mắt có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể tập trung lại thành các nhóm sau:

1. Bỏng do hóa chất:  Gồm các chất như:

• Acid
• Base
• Các chất độc hóa học được dùng trong chiến tranh và các hóa chất độc hại khác như cồn, oxy già,…

2. Bỏng do nhiệt:  Có thể phân thành các nhóm như:

• Nhiệt khô: Lửa, tia lửa điện…
• Nhiệt ướt: Nước sôi, hơi nước nóng…
• Bỏng lạnh do nhiệt độ thấp: tai biến của lạnh đông, các nhà thám hiểm,phi công ở Bắc Cực, Nam Cực,…

3. Bỏng do phóng xạ: Thường gặp trong chiến tranh, thời bình ít gặp.

4. Bỏng do một số tác nhân khác:

• Như do tia cực tím (từ ánh lửa hàn, đèn khử trùng), tia laze…

Trên thực tế bỏng do nhiệt thường gặp nhất, nhưng thường ở mức độ nhẹ và trung bình, tiên lượng tôt, bỏng do phóng xạ chỉ có thể gặp trong chiến tranh. Bỏng do hóa chất ít gặp hơn bỏng nhiệt nhưng cực kỳ khó khăn trong cứu chữa, diễn tiến nặng nề, tiên lượng xấu.

C. Xử trí ban đầu:

1. Với bỏng do Acide, base:

Tiên lượng của mắt bị bỏng phụ thuộc rất lớn vào việc cấp cứu ở những giây phút  ban đầu.  Việc đầu tiên là khẩn cấp loại trừ tác nhân gây bỏng ra khỏi mắt bằng cách rửa mắt với nhiều nước và kéo dài bằng nước sạch. Trong điều kiện không có nước sạch thì phải chấp nhận cả nước không sạch (như nước ao, hồ, ruộng…) để rửa mắt.

Cách rửa:

• Có thể tự bệnh nhân rửa bằng cách ngâm mặt – mắt xuống nước và cố gắng  chớp mắt thật nhiều lần trong nước để nước lưu thông toàn bộ bề mặt mắt.
• Những người khác có thể giúp bệnh nhân rửa mắt bằng cách dùng vòi nước, gáo,xô,chậu…để xối nước vào trong mắt bệnh nhân trong tư thế bệnh nhân  nằm ngửa,mắt mở chủ động hoặc người khác vành mi giúp.
• Lượng nước rửa ít nhất phải vài lít
• Thời gian rửa ít nhất phải từ 10-15phút.

Rửa mắt tại nơi xảy ra tai nạn là biện pháp rất đơn giản nhưng cực kỳ có giá trị.  Sau đó chuyển nhanh bệnh nhân tới cơ sở y tế gần nhất. Tại cơ sở y tế tiếp tục loại trừ tác nhân gây bỏng bất kể mắt bỏng đã được rửa hay chưa được rửa tại nơi xảy ra tai nạn,  nhân viên y tế càng nhanh càng tốt tiến hành rửa mắt bằng các dung dịch như nước muối sinh lý, nước cất, ringer lactate, nếu các dung dịch này hết hay không có thì phải dùng nước sạch, nước sôi để nguội để rửa.

Lưu ý: Tuyệt đối không được rửa mắt bằng cách dung dịch trung hòa axít bằng bazơ và ngược lại vì sẽ làm cho tình trạng nặng thêm.

Tác dụng của việc rửa mắt:

• Loại trừ tác nhân gây bỏng ra khỏi mắt
• Giảm nồng độ của hóa chất gây bỏng
• Đánh giá được tổn thương
• Hạn chế các di chứng về sau

2. Với bỏng vôi: 

Vôi cũng là 1 loại base nhưng cách xử trí khác.

• Đầu tiên phải lấy hết vôi cục ra hết.
• Sau đó mới tiến hành rữa mắt

Sau khi đã xử trí sơ cứu kịp thời, tra mỡ kháng sinh vào mắt và chuyển bệnh nhân tới bệnh viện có chuyên khoa mắt để được điều trị. Khi chuyển bệnh nhân,chống chỉ định băng mắt mà chỉ che mắt.

D. Phòng tránh:

• Giáo dục ý thức đề phòng tai nạn chấn thương mắt cho tất cả mọi người đặc biệt ở lứa tuổi học sinh, người lao động.
• Cải thiện điều kiện lao động và tăng cường bảo hộ lao động cho công nhân: Trong các nhà máy, xí nghiệp, phòng thí nghiệm sử dụng các hóa chất cần phải đeo kính bảo vệ mắt. Cần tổ chức cấp cứu đầy đủ, có vòi nước, thùng nước và nước sạch để rửa mắt.
• Cần nghiêm trị những kẻ dùng hóa chất làm hại người khác vì bất kỳ lý do nào.
• Ngăn cấm trẻ em đứng cạnh hố vôi đang tôi hoặc nghịch ngợm ném vôi vào mắt nhau.
• Tại những nơi tôi vôi phải được rào cọc xung quanh và phải có biển báo nguy hiểm.