Ngộ độc thịt do Clostridium botulinum

BS. Nguyễn Nhật Vỹ - 

Nhân vụ ngộ độc thực phẩm từ những bệnh nhân ăn Pate Minh Chay vừa qua, hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu về loại độc tố nguy hiểm nhất thế giới để cùng phòng tránh. Nó có tên là Botulinum toxins.

Botulinum là chất độc thần kinh rất mạnh, nó xâm nhập vào các tế bào thần kinh, ngăn chặn sự giải phóng acetylcholine. Một khi chúng đã ức chế phóng thích acetylcholine thành công, xung thần kinh không thể truyền dẫn được nữa, giao tiếp các tế bào thần kinh không được thực hiện, làm cho các cơ bị tê liệt, trong đó nguy hiểm nhất phải kể đến các cơ hô hấp, liệt cơ hô hấp là nguyên nhân chính yếu dẫn đến suy hô hấp và tử vong cho bệnh nhân.

Độc tố Botulinum được sản xuất bởi vi khuẩn Clostridium botulinum. Vi khuẩn này là 1 sinh vật không hiếm gặp, tồn tại khắp nơi trong tự nhiên, ruộng nước, ao hồ, đất, phân và thậm chí cả động vật khác. Thế nhưng các vụ ngộ độc liên quan đến Botulinum lại đôi khi mới xảy ra.

Trực khuẩn kị khí Clostridium Botulinum gây nên bệnh ngộ độc thịt.

Điều gì làm nên nghịch lý này?

Đó là là do điều kiện sống khắc nghiệt của Clostridium Botulinum, nó chỉ có thể tồn tại và phát triển trong điều kiện môi trường như:

• Thiếu oxygen
• pH từ 4,6 → 9,0
• Trong khoản nhiệt độ nhất định 25 – 42℃.

Trong điều kiện thuận lợi như trên Clostridium Botulinum mới có thể phát triển mạnh và sản xuất ra một lượng lớn độc tố Botulinum. Trong tự nhiên, các điều kiện không cung cấp cho vi khuẩn này môi trường thuận lợi, nhưng chúng vẫn có thể tồn tại dưới dạng nha bào. Nha bào cho phép C.Botulinum “ngủ đông” qua hàng tháng trời , đến khi chúng gặp được môi trường thuận lợi sẽ trở lại thành dạng vi khuẩn hoạt động và sản xuất độc tố Botulinum.

Dù rằng Botulinum rất nguy hiểm khi xâm nhập và cơ thể, nhưng chúng lại vô cùng “mỏng manh” trước nhiệt độ. Botulinum có bản chất là protein. Khi gặp nhiệt độ, protein sẽ dần biến tính và không còn giữ được những tính chất ban đầu. Botulinum cũng không ngoại lệ, khi đun ở 100ºC, trong 2 phút độc tố này dần biến tính và giảm độc lực, đun tiếp 10 phút nữa có thể phá hủy hoàn toàn. Đây là điều vô cùng may mắn vì khi nấu ăn, thực phẩm được đun luôn ở nhiệt độ khoảng 100ºC, thậm chí cao hơn.

Vậy khi nào chúng ta dễ bị ngộ độc Botulinum?

Clostridium Botulinum, theo tiếng Latin thì botulus có nghĩa là xúc xích, nguồn gốc phát hiện ra Botulinum toxins và vi khuẩn Clostridium từ những vụ ngộ độc thức ăn có liên quan đến xúc xích hun khói. Xúc xích hun khói là món ăn phổ biến thời xa xưa, nhưng “hun khói” là môi trường rất kém khí oxy và nhiệt độ cũng không đủ cao để phá hủy cấu trúc Botulinum toxins và cả vi khuẩn C.Botulinum hay cả dạng nha bào của nó, từ đó dẫn đến các vụ ngộ độc với biểu hiệu của nạn nhân như: ban đầu bị rối loạn tiêu hóa như nôn mửa và tiêu chảy, nhưng sau đó bị yếu cơ, liệt tứ chi, sụp mí, mắt nhìn mờ, nhìn đôi, cuối cùng nạn nhân tử vong.

Đặc biệt, C.Botulinum rất ưa thích môi trường có nhiều protein, nghĩa là các sản phẩm chế biến từ động vật như xúc xích, dăm bông, thịt hun khói, thịt hộp, cá hộp… các thực phẩm được chế biến sẵn và được bảo quản trong các bao bì, hộp “kín khí”, đó là điều kiện vô cùng thuận lợi cho C.Botulinum phát triển (nhiều protein và thiếu oxygen) nếu như quy trình sản xuất không đảm bảo. Vì vậy, để hạn chế các vụ ngộ độc tương tự như vụ Pate Minh Chay, chúng ta nên hạn chế sử dụng các loại thực phẩm chế biến sẵn, nếu có thể, nên đun sôi lại trước khi sử dụng.

Bên cạnh đó, nên tránh các loại thức ăn sống từ động vật, thực vật vì nguy cơ các loại thực phẩm đó chứa vi khuẩn hay nha bào của C.Botulinum.

Khi nào cần đến sự chăm sóc y tế?

Khi một người có biểu hiện rối loạn tiêu hóa như nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng; tệ hơn, nếu có biểu hiện tay chân yếu, sụp mi, nhìn mờ; trong vòng trước đó vài ngày có ăn thực phẩm chế biến sẵn, các loại thịt xông khói, dăm bông, hay ăn các loại thức ăn chưa nấu chín kĩ càng; cần đưa người đó đến cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ y tế.

Cần biết rõ, ngộ độc Botulinum là tình trạng cấp cứu trong y tế, chỉ với liều 0,004μg / kg cân nặng là đủ để giết chết một người trưởng thành,vì vậy, với các bệnh nhân có biểu hiện đặc trưng như trên, bao gồm các triệu chứng và tiền sử có dùng các loại thực phẩm không đảm bảo, nên được cân nhắc chăm sóc hỗ trợ y tế sớm nhất có thể để hạn chế tỉ lệ tử vong.

Hình ảnh sụp mi mắt ở bệnh nhân nhiễm vi khuẩn Clostridium botulinum.

Hãy cảnh giác và chủ động dự phòng với Botulinum

Từ lâu, con người đã ứng dụng tác dụng làm liệt cơ của Botulinum vào thẫm mỹ. Nhờ tác dụng liệt cơ, các bác sĩ lợi dụng điều này để tiêm chất độc vào các cơ mặt ở phụ nữ, làm hạn chế nếp nhăn trên khuôn mặt với liều cho phép mà không gây độc. Tuy nhiên, các quảng cáo trên các mạng xã hội gần đây tràn lan và không rõ nguồn gốc, điều này gây nguy hiểm đến các phụ nữ muốn thử phương pháp này. Chỉ cần quá liều lượng cho phép dù chỉ lượng rất nhỏ cũng có thể khiến nạn nhân rơi vào tình trạng ngộ độc, nguy cấp và thậm chí tử vong. Vì vậy, cần thật sự cân nhắc trước khi quyết định thực hiện phương pháp làm đẹp này, cần đến các cơ sở uy tín và được bác sĩ có chuyên môn thực hiện.

Ngộ độc vết thương có thể xảy ra nếu bào tử của vi khuẩn xâm nhập vào vết thương và tạo ra độc tố. Những người tiêm chích ma túy có nhiều nguy cơ bị ngộ độc vết thương hơn. Bệnh ngộ độc vết thương cũng xảy ra ở những người sau chấn thương, chẳng hạn như tai nạn xe máy hoặc phẫu thuật. Ngăn ngừa ngộ độc vết thương bằng cách giữ cho vết thương sạch sẽ. Nếu vết thương bị nhiễm trùng, hãy nhanh chóng đi khám. Vết thương có thể bị nhiễm trùng nếu đó là: đỏ, sưng, đau, ấm, đầy mủ hoặc dịch tiết khác, kèm theo sốt. Không phải tất cả các vết thương bị ngộ độc thịt đều có các triệu chứng chung của nhiễm trùng vết thương. Nếu bạn có một vết thương và bắt đầu có các triệu chứng của ngộ độc thịt, hãy đi khám ngay lập tức.

Những người tiêm chích ma tuý bất hợp pháp, chẳng hạn như hắc ín heroin, có nhiều khả năng bị ngộ độc vết thương hơn những người không chích ma tuý. Những người bị ngộ độc do tiêm thuốc bất hợp pháp có thể không có vị trí tiêm bị nhiễm trùng rõ ràng. Tìm hiểu thêm về cách ngăn ngừa ngộ độc vết thương do tiêm chích ma túy.

Chứng ngộ độc thịt ở trẻ sơ sinh có thể xảy ra nếu các bào tử của vi khuẩn xâm nhập vào ruột của trẻ sơ sinh. Các bào tử phát triển và tạo ra độc tố gây bệnh. Hầu hết các trường hợp ngộ độc thịt ở trẻ sơ sinh không thể ngăn ngừa được vì vi khuẩn gây bệnh có trong đất và bụi. Vi khuẩn có thể được tìm thấy trong nhà trên sàn nhà, thảm và mặt bàn ngay cả sau khi lau sạch. Đối với hầu hết tất cả trẻ em và người lớn khỏe mạnh, việc ăn phải bào tử gây ngộ độc thịt không nguy hiểm và sẽ không gây ngộ độc thịt (đó là độc tố gây nguy hiểm). Vì những lý do nào đó chưa thực sự được chứng mình cụ thể, một số trẻ sơ sinh bị ngộ độc khi các bào tử xâm nhập vào đường tiêu hóa của chúng, phát triển và tạo ra độc tố.

Mật ong có thể chứa vi khuẩn gây ngộ độc ở trẻ sơ sinh, vì vậy không nên cho trẻ dưới 12 tháng ăn mật ong. Mật ong an toàn cho người từ 1 tuổi trở lên.