BS Thái Thị Phương Oanh - 

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Són tiểu là một tình trạng rối loạn chức năng tiểu tiện, trong đó người bệnh mất khả năng kiểm soát dòng nước tiểu, gây rò rỉ nước tiểu ngoài ý muốn. Trong số các nhóm đối tượng bị ảnh hưởng, phụ nữ sau sinh là nhóm có tỷ lệ cao, đặc biệt là trong vòng 6 tháng đầu sau sinh. Tuy không phải là bệnh lý nguy hiểm đến tính mạng, nhưng són tiểu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, tâm lý và sinh hoạt hằng ngày của người phụ nữ. Nắm bắt được các yếu tố nguy cơ, cơ chế bệnh sinh và phương pháp điều trị sẽ giúp cải thiện tiên lượng và chất lượng cuộc sống cho phụ nữ sau sinh.

2. DỊCH TỄ HỌC

Tỷ lệ són tiểu sau sinh rất khác nhau giữa các nghiên cứu, dao động từ 10–40% tùy vào cách định nghĩa, thời điểm khảo sát và phương pháp thu thập dữ liệu. Nghiên cứu của Sultan và cộng sự (2017) cho thấy có tới 33% phụ nữ bị són tiểu trong 3 tháng đầu sau sinh [4]. Tại Việt Nam, một nghiên cứu tại Bệnh viện Từ Dũ ghi nhận tỷ lệ són tiểu sau sinh thường là 19,5%, cao hơn so với sinh mổ là 7,6% [1].

3. PHÂN LOẠI

Theo Hiệp hội Tiết niệu Quốc tế (ICS), són tiểu được chia thành:

- Són tiểu gắng sức (Stress Urinary Incontinence – SUI): Mất nước tiểu khi gắng sức, ho, hắt hơi, hoặc vận động.

- Són tiểu thôi thúc (Urgency Urinary Incontinence – UUI): Rò rỉ nước tiểu kèm theo cảm giác buồn tiểu không thể kiểm soát.

- Són tiểu hỗn hợp (Mixed Urinary Incontinence – MUI): Kết hợp giữa SUI và UUI.

Trong nhóm phụ nữ sau sinh, SUI là dạng phổ biến nhất do liên quan trực tiếp đến tổn thương cơ học trong quá trình chuyển dạ.

4. CƠ CHẾ BỆNH SINH

Són tiểu sau sinh chủ yếu do những thay đổi cấu trúc và chức năng của cơ sàn chậu, bao gồm:

• Tổn thương cơ nâng hậu môn và cơ sàn chậu: Khi sinh ngả âm đạo, đặc biệt là khi thai to, rặn sanh kéo dài, có thể gây tổn thương cơ nâng hậu môn, làm yếu hỗ trợ bàng quang và niệu đạo [3].
• Tổn thương thần kinh: Dây thần kinh thẹn trong (pudendal nerve) có thể bị chèn ép hoặc kéo giãn trong quá trình chuyển dạ, làm giảm điều khiển cơ vòng niệu đạo.
• Giảm estrogen sau sinh: Góp phần làm mỏng niêm mạc niệu đạo và suy giảm trương lực cơ niệu đạo.
• Ngoài ra, sinh mổ không loại trừ hoàn toàn nguy cơ són tiểu vì yếu tố mang thai cũng góp phần vào cơ chế bệnh sinh.

5. YẾU TỐ NGUY CƠ

- Sinh con qua ngả âm đạo, đặc biệt là sinh hút, forceps

- Thai to (>3500g)

- Sản phụ có BMI cao, tăng cân nhiều khi mang thai

- Rặn sanh kéo dài hoặc sanh nhiều lần

- Tiền sử són tiểu trong thai kỳ

- Tuổi mẹ cao khi sinh con đầu lòng

6. CHẨN ĐOÁN

- Hỏi bệnh: Tập trung vào thời điểm khởi phát són tiểu, mức độ ảnh hưởng đến sinh hoạt, loại són tiểu (gắng sức, thôi thúc hay hỗn hợp).

- Khám lâm sàng: Đánh giá tầng sinh môn, nghiệm pháp ho để xác định són tiểu gắng sức ( nghiệm pháp Valsava).

- Các thang điểm: ICIQ-UI SF (International Consultation on Incontinence Questionnaire - Urinary Incontinence Short Form).

- Xét nghiệm bổ sung (nếu cần): Đo niệu động học, siêu âm sàn chậu.

7. ĐIỀU TRỊ

7.1. Điều trị bảo tồn

- Thay đổi lối sống: Giảm cân nếu béo phì, tránh cà phê, hạn chế nước buổi tối.

- Luyện tập thói quen tiểu đúng giờ. luyện bàng quang bằng cách nhịn đi tiểu khi bị kích thích. Hãy bắt đầu bằng cách nhịn trong vòng từ 5-10 phút sau đó tăng dần thời gian nhịn tiểu và kéo dài thời gian giữa các lần đi tiểu.

- Tránh ngồi xổm khi đi tiểu hay tránh đứng lâu làm tăng áp lực ổ bụng.

- Luyện tập các bài tập co cơ sàn chậu. Vùng nền xương chậu bị tổn thương bởi việc sinh nở sẽ hồi phục hoàn toàn trong khoảng thời gian từ 1-2 tháng sau sinh. Bạn cần luyện tập và duy trì nó theo cách: Nằm ngửa, bẻ rộng hai chân, gập đầu gối nhẹ nhàng, và thả lỏng cơ thể. Hãy giữ cơ thể thư giãn trong 46-48 giây còn lại trong 1 phút đó. Lặp lại động tác này 10 lần, trong 10 phút.

- Bài tập Kegel: Là phương pháp đầu tay, giúp tăng cường cơ sàn chậu. Hướng dẫn sản phụ luyện tập sau sinh sớm, ít nhất 3–6 tháng. Cách tập bài tập Kegel:

• Thắt chặt các cơ sàn chậu trong khoảng 5-10 giây
• Thả lỏng các cơ sàn chậu và sau đó lặp lại 5 lần.
• Thực hiện bài tập này 3 lần mỗi ngày.

Khi thực hiện hãy duy trì nhịp thở bình thường; không siết bụng, đùi hoặc mông, chỉ siết cơ sàn chậu. Kiên trì thực hiện đều đặn 3 tháng hoặc hơn để thấy được hiệu quả tốt hơn [2].

- Biofeedback: Sử dụng thiết bị hỗ trợ phản hồi giúp cải thiện kết quả tập luyện.

7.2. Điều trị nội khoa

Chủ yếu áp dụng cho UUI hoặc MUI:

Thuốc kháng muscarinic (oxybutynin, tolterodine)

Beta-3 agonist (mirabegron) – ít tác dụng phụ hơn.

Estrogen tại chỗ: Áp dụng cho phụ nữ sau sinh giảm estrogen, đặc biệt ở nhóm cho con bú ít hoặc đã ngưng cho bú.

7.3. Điều trị can thiệp

Khi thất bại với điều trị bảo tồn sau 6–12 tháng:

Phẫu thuật treo bàng quang bằng băng nâng niệu đạo không căng (TVT, TOT)

Laser sàn chậu: Một số nơi đang ứng dụng, nhưng cần nghiên cứu thêm về hiệu quả lâu dài.

8. PHÒNG NGỪA

- Tư vấn sản phụ về nguy cơ són tiểu trong thai kỳ và sau sinh

- Tập luyện cơ sàn chậu sớm sau sinh

- Theo dõi và điều trị sớm nếu xuất hiện triệu chứng

- Khuyến khích giảm cân và duy trì cân nặng hợp lý

9. KẾT LUẬN

Són tiểu ở phụ nữ sau sinh là một tình trạng thường gặp nhưng vẫn còn ít được quan tâm đúng mức, cả từ phía sản phụ lẫn cán bộ y tế. Việc nhận diện sớm, tư vấn đúng, can thiệp kịp thời và phối hợp đa ngành sẽ giúp cải thiện đáng kể chất lượng sống cho phụ nữ sau sinh. Đồng thời, cần tăng cường giáo dục cộng đồng và lồng ghép nội dung phòng ngừa són tiểu trong chương trình chăm sóc sau sinh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Thị Thái Hà, et al. Nghiên cứu tỷ lệ và yếu tố nguy cơ són tiểu sau sinh tại Bệnh viện Từ Dũ. Tạp chí Y học TP. Hồ Chí Minh, 2021; 25(1): 56–62.
2. Dumoulin C, et al. Pelvic floor muscle training versus no treatment for urinary incontinence in women. Cochrane Database Syst Rev. 2018; 10(10): CD005654.
3. Memon HU, Handa VL. Pelvic floor disorders following vaginal or cesarean delivery. Curr Opin Obstet Gynecol. 2012; 24(5): 349–354.
4. Sultan AH, et al. Urinary incontinence after childbirth. Lancet. 2017; 389(10077):88–97.